Geredelilerin Devletten Talepleri - Abdullah Demirci

TEK PARTİ DÖNEMİNDE GEREDELİLERİN DEVLETTEN İSTEK VE DİLEKLERİ

                                                                                              Dr. Abdullah DEMİRCİ

Türkiye, 1946 yılına kadar tek parti hükümetleri tarafından yönetilmiştir. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), bazı yıllar “Kaza Kongreleri” düzenlemiştir. Bu kongrelerde kazaların dilekleri dile getirilmiştir. Bu dilekler genelde kazaların sorunlarıdır. Kazalar, merkezi hükümetlerden ve yöneticilerden sorunlarına çözüm talebinde bulunmuşlardır.

Bu yazıda, 1940, 1941, 1943 yıllarında Gerede halkının, merkezî hükümetten neleri dilek olarak kongrelerde dile getirdikleri ve ilgililerden aldıkları cevaplar ortaya konmaktadır.

Elimizde “CHP Genel Sekreterliği Neşriyatından” olan “CHP 1940 Kongre Dilekleri” adlı bir yayın; “CHP 1941 Kaza Kongreleri Dilekleri” adlı bir yayın; “CHP 1943 Kaza Kongreleri Dilekleri” adlı bir yayın; “CHP 1944 İl Kongreleri Dilekleri” adlı bir yayın bulunmaktadır. Bu yayınlar A4 boyutunda olup kaza, vilâyet kongrelerinde tespit edilen dileklerden; takipleri Genel Sekreterliğe, yapılmaları Genel Merkeze ait olanların ve bunlara dair cereyan eden yazışmalar sonunda alınan cevapların bir araya gelmesinden oluşmuştur. Bu, kitap bütünlüğündeki yayınlardan anlaşılıyor ki CHP; Ocak, Bucak (Nahiye) ve Kaza (ilçe) Kongrelerini yılda bir, İl (Vilâyet) Kongrelerini iki yılda bir, toplamaktadır. Kongreler sonunda ocak, bucak, kaza ve illerin dilekleri ortaya konmakta, bu dileklere (yani sorunlara) ilişkin yapılan çalışmalar ve çözüm yolları bir araya derlenerek yayın haline getirilmektedir.

1940 YILI DİLEKLERİ

1. Dâhiliye Vekâletinden Gerede’ye 50 km mesafede bulunan İsmet Paşa tren istasyonuna her gün tren uğraması hasebiyle Gerede’de polis teşkilatı kurulması istenmiştir.

Dâhiliye vekâletinden gelen cevapta bütçe engeli gösterilerek bu maksadın temininin şimdilik mümkün olmadığı belirtilmiştir.

2.Maliye Vekâletinden hükümet binasının köhne ve bugünkü ihtiyacı karşılamaktan uzak olması sebebiyle bir hükümet binasının yapılması istenmiştir.

Verilen cevapta hükümet konaklarının inşasının hazırlanan programa göre yapılacağından olumsuz cevap verilmiştir. (Gerede hükümet konağı 1944 Gerede depreminden sonra yapılmıştır)

3. Gerede’deki cezaevinin gayri sıhhi vaziyette olduğu, yeni bir cezaevinin inşası talep edilmiştir.

Adliye Vekâletinden gelen cevapta mevcut şartlarda demir ve çivi teminine imkân olmadığı, her nevi malzeme fiyatının birkaç misli yükseldiği cihetle inşasının mümkün olmadığı belirtilmiştir.

4. Maarif Vekâletinden “nüfusu çok ve ilk mektep talebelerinin başka yerde okuma kudreti olmayan hayli fazla olduğu için” Gerede’de bir orta mektep açılması istenmiştir.

Maarif Vekâletinden gelen cevapta maarif şurasında alınan karar gereği sırası gelince bir ortaokulun açılacağı bildirilmiştir.

5.  Ziraat Vekâletinden orak, harman makinesi ve selektör(tohumluk buğdayı zararlı otlardan ayıran makine) talep edilmiştir.

Ziraat Vekâletinden verilen cevapta “halen elimizde orak, harman ve selektör makinesi olmadığı ve gönderilmesinin mümkün olmadığı” şeklindedir.

6. Ziraat Vekâletinden tohum cinsinin ıslahı için Gerede iklimine uygun buğdayların fenni bir tetkikten sonra temini istenmiştir.

Verilen cevapta Adapazarı tohum ıslah istasyonundan elde edilen tohumlukların esasen Kocaeli ve Bolu vilayetine dağıtıldığı “bu mıntıkaya önümüzdeki sene bütün istasyonlarımızdan tohum gönderilerek deneme mahiyetinde ektirilecek ve en iyi netice veren çeşitlerin bu bölgeye yayımına çalışılacaktır.” denilmektedir.

7. Kasabada kolaylıkla kereste teminin için bir kereste satış deposunun kurulması istenmiştir.

Ziraat Vekâletince verilen cevapta talebe olumsuz cevap verilmiştir. İhtiyaç olduğu takdirde tüccar ve esnafın bu gibi keresteci dükkânları açılması hakkında Ticaret Odalarınca gerekli tedbirler alınacaktır denilmektedir.

8. CHP Genel Sekreterliği 5. Büro’dan yeni yapılan ve çıplak bir vaziyette bulunan Halk Evi binası mefruşatının temin edilmesi istenmiştir.

Verilen cevapta mefruşat ihtiyacı için yardım yapılacağı, bunun için ihtiyaçları gösteren liste istenmiştir.

9. Salonu ve tesisatı bulunan Halk Evine bir sinema makinesinin verilmesi istenmiştir.

CHP Genel Sekreterliği 8. Bürodan verilen cevapta “hayli fiyatlı olan sinema makineleri ile teçhizi bir bütçe meselesi olduğu gibi dünya ahvalinin bugünkü durumu da şimdilik bu dileğin yerine getirilmesini mümkün kılmamaktadır.” denmektedir.

10. Gerede Belediyesi’nin elektrik işletmesinden elde ettiği 1200 TL’lik kazançtan Milli Müdafaa vergisi olarak 184 lira, Buhran Vergisi olarak 36 lira 80 kuruş istendiği belirtilerek, bu verginin alınmaması talep edilmiştir.

Maliye Vekâletinin cevabında “belediyelerin elektrik işletmesinden elde ettikleri kazancın vergiye tabi tutulmaması mümkün görülmemiştir.” Denmektedir. “Gerede kazasındaki elektrik fabrikası teşvik-i sanayi kanunundan istifade ettiği cihetle 1939 yılına kadar vergi ile mükellef tutulmadığı anlaşıldığı” bilgisine yer verilmektedir.

11. Şehir civarında halkın un ihtiyacını temin eden su ile hareket eden birkaç değirmen mevcut olduğu, senenin hemen ancak 6 ayında muntazam işleyebildiği, kışın dondan, yaz ortası da suların azaldığından çalışamadığı belirtilmektedir. Bu değirmenlerin çarşı fırınlarına buğday öğüttüklerinden müstecirleri muamele vergisine tabi tutulduğu, bunun için de defter tutmak zorunda bırakıldıkları, defter tutmayanların cezalandırıldıkları bildirilmekte ve mükellefler lehine bir tetkik yapılması istenmektedir.

Maliye Vekâletinden verilen cevapta mükelleflerin götürü usule tabi vergi ödemeleri ve defter tutmaktan muaf olabilmesi için kanuni şartları haiz olup olmadıklarının mahallinden sorulduğu bildirilmiştir.

1941 YILI DİLEKLERİ

1. Ziraat Vekâletinden ziraat aletleri temininde rençbere kolaylık gösterilmesi ve bu hususta köylü sıkıntı çekmekte olduğundan, ziraat aletleri yapılacak keresteye müdahale olunmamasının temini istenmiştir.

Verilen cevapta çift aletleri imalatının arttırılması için köylülere azami kolaylık gösterilmesi için teşkilata tebliğ edilmiştir, denmektedir.

2. Ziraat Vekâletinden “Gerede kazası ormanlık olmasından, merkez kazaya miri fiyattan kereste verilmesi ve merkezde bir depo açılarak harice çıkarılmamak suretiyle merkez kasaba halkının ihtiyacına sarf edilmesi, bu suretle kaçakçılığın önüne geçilmesi” istenmektedir.

Verilen cevapta harici kaza ve pazarlara orman ürünlerinin götürülmemesi talebi olumsuz karşılanmakta, isteyenin orman işletmesinden ihtiyacını temin edebileceği belirtilmektedir.

KAYNAKÇA

CHP 1940 Kongre Dilekleri, Recep Ulusoğlu Basımevi, Ankara
CHP 1941 Kaza Kongreleri Dilekleri, Alaaddin Kıral Basımevi, 1942